شاید شما هم مثل من باشید. من و شما وقتی میخواهیم چیزی بخریم سری به دیجی‌کالا یا ترب می‌زنیم و نقد و نظرات کاربران را درباره‌ی آن محصول می‌خوانیم. اگر تولید‌کننده آن محصول در شبکه‌های مجازی حساب داشته باشد، سری هم به آنجا می‌زنیم. باید ببینیم کاربران چه‌چیزهایی در کامنت برای محصولات آن کسب‌وکار نوشتند. آن کسب‌وکار چطور جواب داده است و اصلا شاید چند سوال هم خودمان آنجا پرسیدیم.
اما ۲۰ سال پیش آدم‌ها این‌طوری خرید نمی‌کردند. چون جایی وجود نداشت که کاربران دیگر بروند و نظراتشان را درباره‌ی محصولات مختلف آنجا بنویسند و بقیه بتوانند بیایند آن‌ها را بخوانند و احیانا جواب دهند یا سوالی بپرسند. چیزی به‌نام اینستاگرام وجود نداشت. اساسا وبسایت‌های فروشگاهی این شکلی نبودند.
تابه‌حال شده از خودتان بپرسید اینترنت و فضای وب چطور به جایگاه فعلی خود رسیده است؟ چه مراحلی را پشت سر گذاشته است؟ آینده‌اش چه میشود و به‌کجا می‌خواهد برود؟ اگر این سوالات شماست، باید بگویم که ما اکنون در دوران وب ۲ (WEB 2.0) هستیم؛ از وب ۱ عبور کردیم و وب ۳ را پیش رو داریم.
این محتوا به اکنون، یعنی وب ۲، اختصاص دارد و می‌خواهد به این سوالات پاسخ دهد: وب ۲ چیست؟ چه‌کسی به این وب گفته است وب دو و چرا؟ ویژگی‌های اصلی وب ۲ کدام‌ها هستند؟ وب ۲ چه کاربردهایی دارد؟ وب ۲ چه فرق‌هایی با وب ۱ دارد؟
وب ۲ چیست؟
قبل‌از پاسخ‌دادن به این سوال بگذارید اول روشن کنیم که منظور از وب، WWW or World Wide Web or The Web، چیست. اصلا فرق وب و اینترنت چیست؟ (می‌دانم این سوال آسان به‌نظر می‌رسد و احتمالا خیلی‌ها پاسخ را می‌دانید. اما ضرری ندارد اگر چیزهایی را باهم مرور کنیم.) مشخص است که اینترنت یا The Worldwide Computer Network بستری است که ارتباط میان شبکه‌ها و کامپیوترها را در سراسر دنیا امکان‌پذیر می‌کند.
وقتی گفته میشود شبکه‌ی وب یا جهان وب یا وب جهان‌گستر منظور مهم‌ترین و اصلی‌ترین خدمت و امکانی است که در بستر اینترنت برای انسان‌ها فراهم شده است. و آن خدمت چیزی نیست جز دسترسی‌یافتن به مجموعه‌ای عظیم از انواع اطلاعات و محتواها که در وبسایت‌ها قرار می‌گیرد و کاربران می‌توانند ازطریق مرورگرها آن‌ها را بازیابی کنند. پس وقتی میخواهیم درباره‌ی وب دو حرف بزنیم، منظور این است که میخواهیم بدانیم وبسایت‌ها و محتواهای آن‌ها چه خصوصیت و ویژگی‌ها و امکاناتی در بستر اینترنت دارند و چه کارهایی می‌توانند در فضای نت انجام دهند.
برگردیم به سوال اصلی این بخش: وب ۲ چیست؟ کوتاه‌ترین و خلاصه‌ترین پاسخ به این سوال این است: وبسایت‌هایی که به کاربران اینترنت در سراسر جهان امکان تعامل برقرارکردن بایکدیگر را می‌دهد. وب ۲ وب شبکه‌های اجتماعی است. وبی است که انسان‌ها برای یکدیگر محتوا می‌نویسند. وبی دوطرفه است نه یک‌طرفه.
Web 2.0 describes the current state of the internet, which has more user-generated content and usability for end-users compared to its earlier incarnation, Web 1.0.
وب ۰ .۲ وضعیت امروز اینترنت را توضیح می‌دهد، که درمقایسه با وب ۱ محتواهای تعاملی (UGC) و کاربردهای بیشتری برای کاربران دارد.
تاریخچه وب ۰ .۲
وب ۲ (Web 2.0) از ۱۹۹۹ شروع شد. قبل‌از این تاریخ، تکنولوژی‌ها و زبان‌های برنامه‌نویسی پیشرفت قابل‌توجهی کرده بودند. جهان و کسب‌وکارها متوجه شده بودند که دنیای وب و اینترنت آینده‌ی بشر را می‌سازد. مسیر پیشرفت و تسهیل طراحی سایت و استفاده از اینترنت هرروز در جهان هموارتر می‌شد. همه‌ی آن پیشرفت‌ها به سایتها امکان میداد تا از صفحات و محتواهای ایستا به‌سمت صفحات پویا و سایت‌های پویا حرکت کنند.
در ۱۹۹۹، گوگل یک‌ساله بود و آمازون ۴ سال بود که داشت فعالیت می‌کرد. آمازون بخشی را به سایتش اضافه کرده بود که به کاربران اجازه میداد تا نظراتشان را بنویسند. این تغییر مهمی بود. چون تا قبل‌از آن وبسایت‌ها صفحات ایستایی بودند که فقط می‌شد خواندشان. وب ۱ (Web 1.0) وبی فقط خواندنی بود. وبسایت‌هایی بسیار ساده و ابتدایی که کسی چیزهایی در آن می‌نوشت.
در اپریل سال ۱۹۹۹، طراح سایتی به‌نام Darcy DiNucci در مقاله‌ای برای اولین‌بار از عبارت Web 2.0 استفاده کرد. اما عبارت وب دو و بحث درباره‌ی این مفهوم و آینده‌ی وبسایت‌ها و اینترنت در سال ۲۰۰۴ بود که بر سر زبان‌ها افتاد و همه با آن آشنا شدند. در این سال بود که به‌ابتکار انتشارات و موسسه آموزشی O’REILLY و مدیر آن Tim O’Reilly و همراهی چند موسسه و صاحب‌نظر دیگر مجموعه کنفرانس‌هایی با‌عنوان Web 2.0 Conference برگزار شد. در این کنفرانس‌ها تلاش شد تا وب دو، مفهوم آن، ویژگی‌ها و کاربردهای آن تعریف شود.
ویژگی های Web 2
قبل‌از اینکه مهم‌ترین ویژگی‌های وب دو را معرفی کنم، باید اشاره کنم که از کنفرانس‌های سال ۲۰۰۴ تا امروز صاحب‌نظران و برنامه‌نویسان بزرگ دنیا درباره‌ی مفهوم وب دو و ویژگی‌های آن به اتفاق‌نظر نرسیدند. معمولا وقتی از ویژگی‌های وب ۲.۰ حرف زده میشود، منظور مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و کاربرد تکنولوژی‌های مختلف در طراحی سایت و فضای نت قرن ۲۱ است. بنابراین، در لیست ویژگی‌های مهم وب ۲ درباره‌ی تکنولوژی‌ها حرف زده نمی‌شود. چون نتیجه‌ی استفاده از تکنولوژی‌ها در مشارکت‌‌دادن کاربران و افراد واقعی در وب است که اصل‌واساس وب ۲ را تشکیل می‌دهد.
وب ۲ چه ویژگی‌هایی دارد؟
- در وب دو کاربر نقش بسیار فعالی در همه‌چیز دارد. کاربر در ساختن وب دو مشارکت دارد. کاربر می‌تواند محتوا تولید کند و حرف‌ها و نظراتش را به دنیا بگوید (وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی). کاربر می‌تواند نظراتش را به صاحب وبسایت بگوید. کاربر می‌تواند محتواهایی را که می‌خواهد (اعم‌از فیلم، عکس، متن یا صوت)، آن‌طور که می‌خواهد دسته‌بندی و نام‌گذاری کند (تگ‌ها و هشتگ‌ها در شبکه‌های اجتماعی) و بعد آن را با دیگران به‌اشتراک بگذارد. به‌همین‌دلیل، نام دیگر وب ۲ وب اجتماعی مشارکتی یا The Participative Social Web است.
- در وب ۲ گردش و حجم اطلاعات بسیار بسیار زیاد شده است. همچنین تنوع اطلاعات و کاربران دنیای وب رشد روزافزون داشته است. وب دو فقط برای دانشمندان و محققان و هکرها نیست. زنان خانه‌دار و سالمندان و دانش‌آموزان هم کاربران وب ۲ هستند. وبسایت‌ها در قرن ۲۱ برای خدمت‌رسانی به کاربران مختلف طراحی می‌شوند.
- در وب دو تجربه کاربری و طراحی سایت داینامیک نقش‌های محوری را بازی می‌کنند. در وب دو وبسایت‌ها همه نوع پردازش اطلاعات انجام می‌دهند. در طراحی سایت در وب دو این مهم است که کاربر بتواند روی عکس‌ها (و دیگر المان‌های بصری و محتواها) کلیک کند و آن‌ها را بزرگ یا کوچک کند یا بتواند آن‌ها را به‌اشتراک بگذارد. وبسایت‌ها در وب دو کاربرمحور و انسان‌محور طراحی می‌شوند.
کاربردهای (مزایای) وب دو
فکر کنم درباره‌ی کاربردهای وب دو همه‌ی ما می‌توانیم نظر بدهیم! فقط کافی است کمی دقت کنیم. در زندگی من و شما اینترنت و سایت‌های مختلف و شبکه‌های اجتماعی چه‌قدر کاربرد دارند؟ مشخص است: خیلی! من به مهم‌ترین کاربردهای وب دو اشاره می‌کنم:
- کاربردهای تجاری وب ۲: بسیاری از کسب‌وکارهایی که در دهه‌ی اخیر پایه‌گذاری شدند و رشد کردند، کسب‌وکارهای اینترنتی هستند که ازطریق وبسایت‌های فروشگاهی و درگاه‌های پرداخت آنلاین و دیجیتال مارکتینگ کار می‌کنند. اساسا وب ۲ شغل ایجاد کرده است (مثلا افیلیت مارکتینگ).
- کاربردهای اجتماعی وب ۲: این کاربرد را میشود در شبکه‌های اجتماعی و تمامی پلتفر‌هایی که به افراد امکان تعامل، ارتباط برقرارکردن با دیگران و همچنین اظهارنظر درباره‌ی محتواهای دیگران می‌دهد، خلاصه کرد (Blogging، Podcasting & Social Networking). گرچه کاربرد اجتماعی وب دو بسیار گسترده‌تر و پیچیده‌تر از این‌هاست.
- کاربردهای آموزشی وب ۲: اساسا میشود گفت وب دو و اینترنت ابزار‌هایی آموزشی هستند. تصور کنید اگر همه‌گیری کرونا ۲۵ سال پیش اتفاق افتاده بود، آیا امکان برگزاری کلاس‌های آنلاین و دوره‌های آنلاین وجود داشت؟ برای کاربردهای آموزشی و حتی فرهنگی و هنری وب دو میشود مثال‌های زیادی آورد.
تفاوت های وب ۱ و وب ۲
باتوجه‌به همه‌ی مطالبی که تا الان گفته شد، مهم‌ترین تفاوت وب دو با نسل اول وبسایت‌ها مشخص شده است: وب ۱، اولین سایتها در جهان، فقط خواندنی بودند؛ وب ۲.۰ خواندنی و نوشتنی است. تفاوت‌های مهم دیگر این دو عبارت‌انداز:
- تمرکز وب ۱ بر نیازهای کسب‌وکارها و صاحبان سایتها بود. اما تمرکز وب دو بر جامعه و کاربران است.
- وب ۱ وبی بود که محتوای سایت شما مال شما بود و مال شما در همان سایت باقی می‌ماند. اما در وب ۲.۰ همه‌چیز حول‌محور به‌اشتراک‌گذاشتن محتواهای کاربران مختلف و گردش محتوا در فضای وب می‌گردد.
- تبلیغات در وب ۱ فقط تبلیغات بنری بود و خبری از تبلیغات کلیکی و تبلیغات تعاملی نبود. در وب ۲.۰ تبلیغات آنلاین و مجازی هم به‌کلی متحول شده است.
- وب ۲ وب توسعه و گسترش وب اپلیکیشن‌ها و مرورگرهاست. در وب ۱ راحت‌ترشدن و سریع‌ترشدن وب دیزاین و همچنین سرعت بارگذاری صفحه‌ی سایتها چندان مهم نبود. اما در وب ۲ این‌طور نیست. وب دو عصر وب دیزاین (ظاهر زیبا و کاربرپسند سایت به‌همراه سرعت بالای پردازش اطلاعات و کاربردپذیری) و طراحی رابط کاربری و تجربه کاربری است.
معایب (انتقادات به) وب دو
بالاخره در این جهان امکان ندارد چیزی‌که این همه مزیت دارد و زندگی تمامی انسان‌های روی زمین را به‌نوعی متحول کرده است، عیب نداشته باشد. وب دو هم عیب و هم منتقدان سرسخت دارد. بحث انتقادات به وب اجتماعی و مشارکتی و تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر زندگی کاربرانشان گسترده و چندوجهی است.
مهم‌ترین نقدی که به وب دو میشود این است که این وب مشارکتی بستری فراهم کرده است برای گسترش اطلاعت غلط و نامعتبر. هرکس می‌تواند هرچیزی را ادعا کند و بعد آن را در فضای وب پخش کند. اطلاعات غلط ممکن است جان و مال افراد را درخطر بیندازند. علاوه‌براین، وب ۲ بستری برای گسترش جرایم آنلاین و سرقت اطلاعات مالی و پزشکی و خصوصی افراد را نیز فراهم کرده است.
چند نمونه از سایت های وب دو
همین سایتی که شما این محتوا را در آن می‌خوانید، یک نمونه از سایت‌های وب دو است. اما بعضی وبسایت‌ها در دوران وب دو مهم‌تر و تعیین‌کننده‌تر هستند. شاید بشود ادعا کرد مهم‌ترین سایتی که وب دو را نمایندگی می‌کند ویکی‌پدیا (Wikipedia) است. همان‌طورکه می‌دانید کاربرانی مثل من و شما هستند که محتوای ویکی‌پدیا را می‌نویسند و اصلاح می‌کنند. نماینده سایت‌های وب ۱ هم سایت دائره‌المعارف Britanica است.
دومین نمونه‌ی بارز سایت‌های وب ۲ سایت‌های تحلیل و رتبه‌بندی (Rating and Review sites) است. سایت‌های تحلیل و رتبه‌بندی ممکن است محتوای سایت‌های دیگر را تحلیل کنند یا محصولات مختلف را. درهرحال، کاربران برای این سایت‌های می‌نویسند و نظر می‌دهند.
سومین نمونه‌ی سایت‌های وب دو توییتر و فیسبوک است. دو سایتی که همه‌ی ما با آن‌ها به‌خوبی آشنا هستیم. سرویس‌ها و پلتفرم‌های وبلاگ‌نویسی (مثل میهن بلاگ، پرشین بلاگ و بلاگفا) نیز از نمونه‌های خیلی خوب سایت‌های وب دو هستند.
آخرین نمونه‌ی خوب برای سایت‌های وب ۲ CMSها (Content Management Systems) و سایت‌های وردپرسی هستند. سیستم‌های مدیریت محتوا سایت‌داشتن را برای همه خیلی راحت‌تر و دست‌یافتنی‌تر کردند.